O fútbol moderno: a agonía dun sentimento

Per noi il pallone si è sfonfiato. Tenetevi questo baraccone vuoto e, se avete un briciolo di dignità, vergognatevi

Via Armenia 5R (os ultras do Xénova)

A Coruña, 23 de abril de 2020

Estadio Luigi Ferraris de Xénova, estábamos a finais do verán do 2018. Terceira xornada da serie A, a primeira división italiana de fútbol: un gol xenial do atacante polaco Krzystof Piątek permitiunos gañarlle 1-0 ao Bolonia e así sacar tres puntos que serían cruciais para mantermos a categoría. Foi un partido bastante aburrido entre dous equipos de nivel moi baixo, mais non importaba: raramente o Xénova ofreceunos un fútbol espectacular. Polo tanto, a vitoria abondaba para sentirmos satisfeitos. Ficamos máis dunha hora na estación de Xénova Brignole, a esperar o tren que nos levaría de volta aos nosos lares, na zona occidental da rexión. Había grupos de afeccionados con bufandas e camisolas do equipo, mais non moitos: a maioría das persoas que esperaban o tren regresaban das compras e os paseos en via XX settembre e as outras arterias comerciais da cidade, onde a miúdo hai tendas abertas os domingos.

Ao finalmente chegar o tren, foron precisamente estes quen, achegándose con presa ás portas, impedían á xente de baixar. Así que algunhas persoas, incluíndo o condutor do tren, comezaron a gritar “fate scendere!” (“deixen baixar”); neste momento, un grupo de mozos coas bufandas do Xénova puxeron estas palabras na melodía dun cántico da bancada norte: “faaate scendereee, faaate scendereee…”. Axiña, outros afeccionados sumaron as súas voces e durante un par de minutos este cántico de alegre tolemia resoou na estación. Este episodio divertido fíxome reflexionar, unha vez máis, sobre os afeccionados do fútbol na era global e, teño que dicir que a situación é bastante triste. Perdeuse moitísimo do entusiasmo e da espontaneidade de antano. A xente da miña xeración viu a época de ouro, mais non puido vivila, senón indirectamente: éramos crianzas. Porén, eu lembro moi ben a situación que había noutrora e creo que podo trazar dun xeito bastante acertado a involución que puiden observar nas últimas tres décadas.

A finais dos anos 80 e comezos de 90, cando ía ao estadio a miña irmá Marina, as cousas eran ben diferentes. As estacións estaban cheas de afeccionados que ían ao estadio, onde a miúdo se contaban máis de trinta mil persoas. A bancada norte de Xénova era liderada pola Fossa dei Grifoni, que durante vinte anos foi a afección máis admirada en Italia polos espectáculos de bandeiras e cores que ofrecía. Normalmente, tanto a bancada norte como a sur estaban cheas unha hora e media antes do inicio dos partidos e a xente non paraba de cantar, sexa que o Xénova xogase en primeira división, sexa que xogase en segunda. Os veciños de Marassi colgaban as súas bandeiras nás xanelas ou nos balcóns, coloreando o barrio de vermello e azul. Daquela, o outro equipo cidadán, Sampdoria, estaba a xogar a miúdo en Europa e puxérase de moda entre moitos espectadores que antes eran neutrais. A resposta dos afeccionados do Xénova sempre foi a mesma: “a ‘Samp’ é unha moda, o Xénova é unha fe”. Unha afirmación non exactamente obxectiva, máis… non sería demasiado pedirlles neutralidade aos afeccionados dun equipo? 😉

A finais dos anos 90 e comezos dos 2000, cando eu ía ao estadio, a situación xa empeorara moito. O calendario dos partidos estaba cada vez máis ditado polas exixencias das televisións: moitas menos persoas frecuentaban o estadio e xa nunca se cantaba antes do comezo do partido. Mesmo durante o partido, xa non se observaba o mesmo alegre barullo de antano. Iso si, bastante xente aínda ía ao estadio en tren. Isto é máis importante do que se poida pensar: atoparse na estación en grupos, todos levando as cores do equipo, é algo que fomenta un sentimento de colectividade: somos a Bancada Norte, somos o Xénova, somos Xénova. Era estupendo saír no tren con outros afeccionados e, logo, ver os outros fans que se sumaban nas estacións de Xénova Voltri, Xénova Pra, etc. ata chegar á estación de Xénova Brignole e logo andar de pe ao estadio.

No ano 2003, cando ao cabo dunha tempada tremenda o Xénova baixou á terceira división (no mesmo ano que Sampdoria subiu á primeira), houbo un brote de orgullo entre os fans, que resumía ben a mensaxe en lingua xenovesa que o club Ottavio Barbieri imprimiu nunha camisola: “Serie C? Me ne batto o belin” (“Terceira división? Impórtame un carallo”). Aínda así, xa non quedaba moito da alegría, da ilusión dos anos 90 cando, ao ver algúns partidos na tribuna co meu curmán, pasaba a gran maioría do tempo a ollar á bancada en vez do partido, pensando que un día eu tamén estaría alí. Hogano, a bancada énchese (ás veces, nin sequera completamente) cinco minutos antes do comezo do partido, no estadio raramente hai máis de dezaseis mil persoas e o latexo colectivo de antano é unha lembranza moi lonxe e o progresivo despoboamento da cidade non abonda para explicar isto.

Sexa como for, a tendencia xeral é innegábel: o fútbol perdeu a súa ánima. En efecto, a plutocracia é o verdadeiro dono do xogo: as televisións deciden os horarios dos partidos, os equipos cada ano mudan o deseño das camisolas para produciren novo merchandising para os mercados emerxentes. Xa, o fútbol europeo globalizouse e os equipos obedecen aos intereses de espectadores que nin sequera saben onde se atopan as cidades onde se xogan os partidos. Isto, claramente, representa un vantaxe para os equipos ricos e potentes: a ninguén en Asia lle importa un comino o Xénova, o Dépor ou o Cardiff City. Gústanlles os equipos de éxito como o Madrid, o Barça, a Juventus, o Manchester United, o Liverpool e o Bayern. O resultado desta situación é que, co obxectivo de achegaren China, Arabia Saudita e os Emiratos a estas multinacionais do fútbol, conseguiron tamén afastaren Xénova do Xénova e a Sampdoria, Bolonia do Bolonia, Palermo do Palermo, etc. O neoliberalismo quitounos o xogo e o sentimento, así como diariamente nos desposúe de calquera cousa.

Lembro moi ben que, no ano 2003, ao falar cos compañeiros de escola sobre iso, eles non me escoitaban. Case todos eran fans de grandes equipos que xogaban fora da rexión e pensaban que ter a posibilidade de ver os partidos en Sky era estupendo. Esta é unha diferencia enorme entre os fans dos equipos locais como o Xénova, a Sampdoria, o Turín, a Fiorentina etc. e os dos xigantes do fútbol cuxos fans atópanse, na súa meirande parte, lonxe das súas rexións: a paixón. Os primeiros fan sacrificios, aforran diñeiro, procuran tempo para seguiren o equipo en campo contrario, deseñaren bandeiras e organizaren actividades para axudaren a comunidade (por ex., colectas de diñeiro para os hospitais rexionais). Os segundos, simplemente escollen un equipo de éxito e miran os seus partidos sentados nun sofá.

Cando era neno, apenas había dúas maneiras para seguirmos os partidos: irmos ao estadio ou escoitarmos as marabillosas crónicas na radio de Tutto il calcio minuto per minuto, nas palabras de grandes xornalistas como Enrico Ameri, Sandro Ciotti ou Alfredo Provenzali. Logo chegaron as televisións e a presencia dos sponsor fíxose cada vez máis preponderante, ata levarnos ao paradoxo de hoxe: en Italia morreron vinte e cinco mil persoas, moitísima xente está hospitalizada e a poboación leva semanas pechada na casa. A pesar disto, os equipos de fútbol estanse a preparar para voltar ao campo porque xa se perderon bastante ingresos. The show must go on, mesmo se significa faltar ao respecto á enfermidade e á morte (e, por conseguinte, á vida). Chegarán as findes e as campás van dobrar a laio polo noso xogo: señoras e señores, benvidos ao macabro circo da plutocracia internacional.