Manuel Rivas e o potencial creativo da vergoña

Porque quero gozar do mundo, correr cara a el e non fuxir, escribo contra todo isto.

MANUEL RIVAS, Contra todo isto: Un manifesto rebelde. (p. 18)

A Coruña, 04 de febreiro de 2020

Primeiro domingo de rebaixas, xa pasou case un mes. Aínda estaba a buscar un piso para alugar, o que me tiña un pouco preocupado, mais non demasiado. As tendas estaban abertas e moita xente ía de compras nos cantóns, na rúa Real, en todo o centro da Cidade de Cristal. Eu estaba a botarlle unha ollada aos libros en galego na Fnac da praza de Lugo e atopeime cun ensaio de Manuel Rivas, un escritor moi famoso, mais que eu non coñecía. O titulo é do tipo que, xa dende que era mozo, tipicamente sempre me puideron interesar a min, Contra Todo Isto: Un Manifesto Rebelde. Ao comezar a lelo, sorprendeume a converxencia de opinións entre o autor e eu. Así que me animei a mercalo. A primeira impresión foi confirmada: na miña opinión, é un libro xenial, no que o autor se atreve a escribir unhas verdades que cortan a pel como a lámina afiada dun coitelo xenovés. O bolígrafo do escritor coruñés abre unha creba no espello brillante da contemporánea sociedade pos-capitalista e, ao realizar esta acción ruidosa, faino facendo fincapé nesta que talvez fica como o derradeiro recurso para mover algo na ánima colectiva da poboación: a nosa capacidade, que aínda segue viva (e, eu creo e espero, sempre continuará a estalo), de sentir vergoña.

Nos dias seguintes, inclusive despois de rematar a lectura do libro, seguía a dar voltas na miña cabeza unha asociación de imaxes: por unha banda, unha atmosfera de vaga alegría nas rúas da cidade, cunha variada multitude de persoas (mulleres, homes, familias, mocidade, crianzas, persoas de idade), que ían aproveitar as rebaixas; por outra banda, un número non tan pequeno de homes e mulleres sentados aos lados das rúas, expostos ao frío, a pedir unha moeda. En poucas palabras, os excluídos da festa, ou ben, para os que as festas non existen. E logo, véxome, sentado a unha mesa no bar da Fnac a ler o libro de Rivas, tomando notas e saboreando, como de costume, un café con leite de soia (que en España é mellor que no meu país). Fica claro que eu teño a sorte de pertencer á primeira categoría. E cada vez, honestamente, cústame máis cruzar estas mans que piden axuda e non facer nada. Primeira, por un vago sentimento de culpa que me acompaña desde que era crianza. Segundo, por que non quixera estar no seu lugar. Terceiro, porque sei ben que un dia podería pasarme a min tamén. Cuarto, porque seguro non podo deixar moedas a todos os que me piden (e, honestamente, paréceme ter mais sentido deixar algúns euros a unha persoa de cando en vez que 50 céntimos a varias). O libro de Rivas pon esta situación nun cadro complexo coherente que denuncia os moitos problemas que temos co ultraliberismo de hoxe en dia.

Forte dun background literario e cultural moi profundo, ademais dunha estrutura ben articulada, este ensaio de Manuel Rivas representa un berro que, dende a mesma capital ártabra da cal escribo, sube cara o ceo para denunciar unha situación política, económica e social coa que temos que acabar, se queremos que o noso futuro poida levar este nome. O escritor galego enumera as maiores fallas do mundo contemporáneo coa precisión dun reloxo suízo: o medo que reduce a liberdade, o odio contra o diferente (produto do devandito problema), a fin do benestar, a contracción dos dereitos, as fendas da desigualdade, o machismo asasino, a catástrofe ecolóxica, a corrupción imperante, a mistificación da memoria. Sobre todo, o autor demostra unha lucidez incrible no momento de identificar o maior responsable desta situación. Non, non é Mariano Rajoy, aínda que el levou un papel bastante importante no crear a España de hoxe (e – cunha cara lavada incrible – recentemente publicou un libro titulado ‘Unha España Mellor’… nosa señora!). Como moito xustamente indica Rivas, é o conformismo xeneralizado, a escasa capacidade de cuestionar as mensaxes tóxicas, de filtrar as parvas distraccións que os medio nos propoñen de xeito continuo, e mesmo a falta de coraxe do mundo intelectual do hoxe (moi a miúdo eu penso que precisariamos de fortes figuras intelectuais como Bertrand Russell, George Orwell, Ernst Cassirer, Paul Feyerabend e outros filósofos que forxaron o pensamento da pasada centuria), a maneira na que conseguiron insensibilizarnos, utilizando os produtos do progreso tecnolóxico como poderosas anestesias para as nosas conciencias, creando o mundo distópico de hoxe.

Con todo, creo que o mérito maior de Manuel Rivas é evitar elegantemente o perigo de pintar un cadro negativo sen esperanza, unha escolma preguiceira e oportunista que, probablemente, habería pagado aínda mais en termos de ventas que un moderado optimismo que responsabiliza máis o lector. O autor indica os episodios recentes no que a intensidade do sentimento de vergoña levou a xente cara a iniciativa directa contra o abuso, a violencia dun sistema onde o caixeiro automático dunha banca importa moito máis que a vida humana. Nas primeiras paxina do libro, por exemplo, o escritor indica a reacción solidaria da xente contra os desafiuzamentos de persoas anciás. Eu lembro moi ben eses episodios e o sentido de alivio que me deu ver as persoas comúns xuntarse para dicirlle ‘basta, xa!’ á violencia do grupo Santander. No seu libro, Rivas recórdanos que a derradeira palabra será a nosa. Recórdanos que temos o destino nas nosas mans e que temos a responsabilidade colectiva de cambiar unha situación que, ao momento actual, parecería bastante desesperada. Palabras que, ollando fóra da gaiola do mundo pos-capitalista, abren os nosos ollos cara a beleza do mundo, ás cores marabillosas do ceo e do sol, do mar e da vida. O autor recórdanos que hai unha extraordinaria existencia para vivir máis alá da situación actual que el denomina “Todo Isto” e que a decisión final será a nosa. Teremos o valor de escoller o camiño correcto?